Μόλις δύο μέτρα κάτω από τα γαλαζοπράσινα νερά της Playa de Palma, αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ένα ξεχωριστό, καλά διατηρημένο ρωμαϊκό εμπορικό πλοίο που βυθίστηκε πριν από περίπου 1.700 χρόνια.
Το ναυάγιο Ses Fontanelles που βρέθηκε στα ανοιχτά μιας από τις πιο δημοφιλείς τουριστικές παραλίες της Μαγιόρκα, προσφέρει ένα εξαιρετικό παράθυρο στο ύστερο ρωμαϊκό εμπόριο, τη ναυπηγική και την καθημερινή ζωή σε όλη τη δυτική Μεσόγειο.
Μια ανακάλυψη κρυμμένη σε κοινή θέα
Το πλοίο εντοπίστηκε για πρώτη φορά από τον κάτοικο της περιοχής Félix Alarcón, ο οποίος παρατήρησε θραύσματα αρχαίου ξύλου να προεξέχουν από τον βυθό της θάλασσας κατά τη διάρκεια ενός πρωινού μπάνιου.
Η αναφορά του στις αρχές πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού οδήγησε σε μια πλήρους κλίμακας υποβρύχια έρευνα. Οι ειδικοί επιβεβαίωσαν σύντομα ότι το σκάφος με μήκος 12 μέτρα, ήταν φορτωμένο με εκατοντάδες αμφορείς, και χρονολογείτο γύρω στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ.
Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι το πλοίο απέπλευσε από την Καρθαγένη (Cartagena), ένα μεγάλο ρωμαϊκό λιμάνι στη νότια ακτή της Ισπανίας, μεταφέροντας ελαιόλαδο, κρασί και γκάρουμ — μια σάλτσα ψαριού που είχε υποστεί ζύμωση και διακινούνταν ευρέως σε όλη την αυτοκρατορία. Xχρησιμοποιούνταν ως καρύκευμα στην αρχαία Ρώμη και την Ελλάδα
Ένα νόμισμα που βρέθηκε κάτω από τον ιστό, κομμένο στη Siscia (σύγχρονη Κροατία) γύρω στο 320 μ.Χ., παρείχε ένα ακριβές χρονολογικό σημάδι.
Εξαιρετική διατήρηση κάτω από την άμμο
Σύμφωνα με τον καθηγητή Enrique García από το Πανεπιστήμιο των Βαλεαρίδων Νήσων, το πλοίο είναι εξαιρετικά διατηρημένο.
«Το πλοίο καλύφθηκε γρήγορα από άμμο μετά τη βύθισή του, σφραγίζοντάς το από το οξυγόνο και αποτρέποντας τη βιολογική αποσύνθεση», εξήγησε.
Δεκάδες αμφορείς παρέμειναν σφραγισμένοι, ενώ μέρη του κύτους και των ξύλων του καταστρώματος διατήρησαν την αρχική τους δομή.
Μεταξύ των ευρημάτων ήταν δύο δερμάτινα παπούτσια, ένα τρυπάνι ξυλουργού που πιθανότατα χρησιμοποιούνταν για επισκευές στο πλοίο, και ένα λυχνάρι που απεικόνιζε τη θεά Άρτεμη (
), σύμβολο του κυνηγιού και της σελήνης.
Κάποιοι αμφορείς, ωστόσο, φέρουν πρώιμα χριστιανικά μονογράμματα, αντικατοπτρίζοντας τη μεταβατική περίοδο κατά την οποία οι παγανιστικές και χριστιανικές πεποιθήσεις συνυπήρχαν στον ύστερο ρωμαϊκό κόσμο.
Διαφωτιστικά στοιχεία για το ρωμαϊκό εμπόριο και την οικονομία
Το φορτίο παρείχε πληθώρα επιγραφικών στοιχείων. Πολλοί αμφορείς ήταν σημειωμένοι με tituli picti — ζωγραφισμένες επιγραφές που ονόμαζαν τους παραγωγούς, το περιεχόμενο και τους φορολογικούς κωδικούς.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Κάδιθ, με επικεφαλής τον καθηγητή Darío Bernal, έχουν περιγράψει τη συλλογή ως μία από τις μεγαλύτερες του είδους που βρέθηκαν ποτέ στην Ισπανία.
«Αυτές οι επιγραφές αποκαλύπτουν τα διοικητικά και εμπορικά δίκτυα που στήριζαν το ρωμαϊκό εμπόριο», σημείωσαν οι ερευνητές. «Τουλάχιστον επτά άτομα συμμετείχαν στην επισήμανση των εμπορευματοκιβωτίων, γεγονός που μας δίνει μια γεύση για την κλίμακα της βιομηχανικής οργάνωσης του μεσογειακού εμπορίου».
Οι εργαστηριακές αναλύσεις επιβεβαίωσαν ότι ο πηλός των αμφορέων προερχόταν από τη νοτιοανατολική Ισπανία, παγιώνοντας τα στοιχεία για τον ρόλο της Μούρθια ως κέντρου παραγωγής λαδιού και σάλτσας ψαριού κατά την ύστερη αρχαιότητα.
Ενδιαφέρον είναι ότι αναγνωρίστηκαν πέντε άγνωστοι προηγουμένως τύποι αμφορέων, γεγονός που μπορεί ενδεχομένως να βοηθήσει τους μελετητές να εντοπίσουν μελλοντικά ευρήματα σε συγκεκριμένες διαδρομές εντός του εμπορικού συστήματος της δυτικής Μεσογείου.
Ένας σπάνιος “επιζών” της ύστερης αρχαιότητας
Τα ναυάγια από την ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι εξαιρετικά σπάνια. Τα περισσότερα παλαιότερα σκάφη διαλύθηκαν ή λεηλατήθηκαν πολύ πριν υπάρξουν συστηματικές προσπάθειες συντήρησης.
Ως εκ τούτου, το ναυάγιο του Ses Fontanelles προσφέρει μια μοναδική «χρονοκάψουλα» για τη μελέτη των τεχνικών ναυπηγικής, της εμπορικής επιμελητείας, και της καθημερινής ζωής των ναυτικών που δραστηριοποιούνταν μεταξύ της Ιβηρικής, της Βόρειας Αφρικής και των Βαλεαρίδων Νήσων.
Η ανασκαφή προσθέτει επίσης πλαίσιο στο ρωμαϊκό παρελθόν της ίδιας της Μαγιόρκα.
Κατακτημένο από τον Κόιντο Καικίλιο Μέτελλο Βαλεαρικό το 123 π.Χ., το νησί έγινε στρατηγικός σταθμός στη δυτική Μεσόγειο. Κατά τον 4ο αιώνα, η περιοχή της Playa de Palma ήταν μια λιμνοθάλασσα-λιμάνι, η οποία αργότερα προσχώθηκε, και προσέφερε καταφύγιο στα σκάφη κατά τη διάρκεια καταιγίδων — πιθανώς το ίδιο καταφύγιο που αναζήτησε το καταδικασμένο εμπορικό πλοίο πριν βυθιστεί.
Διαφύλαξη και έκθεση στο μέλλον
Τα ξύλινα υπολείμματα του πλοίου παραμένουν στη θέση τους κάτω από προστατευτικά στρώματα άμμου, ενώ οι αμφορείς και τα ευρήματα έχουν μεταφερθεί για συντήρηση.Σύμφωνα με τον Δρ. Carlos de Juan του Πανεπιστημίου της Βαλένθια, υπάρχουν σχέδια για την ανάκτηση του κύτους σε τμήματα, καθώς η καρίνα είχε αποσπαστεί.
Μετά την εξαγωγή τους, όλα τα ξύλινα θραύσματα θα υποβληθούν σε αφαλάτωση σε δεξαμενές γλυκού νερού στο Castillo San Carlos (Πάλμα) για την απομάκρυνση των ενσωματωμένων κρυστάλλων αλατιού και των διαβρωμένων καρφιών πριν από την εμποτισμό και τη σταθεροποίησή τους. Η πλήρης διαδικασία συντήρησης και ανακατασκευής αναμένεται να διαρκέσει τουλάχιστον πέντε χρόνια, μετά τα οποία το πλοίο θα εκτεθεί στο κοινό ως κεντρικό έκθεμα της ναυτικής κληρονομιάς της Μαγιόρκα.
Το έργο, το οποίο εποπτεύεται από το Consell de Mallorca και υποστηρίζεται από την ισπανική πρωτοβουλία ARQUEOMALLORNAUTA, έχει ήδη αποφέρει πολλαπλές ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις και παρουσιάσεις σε διεθνή συνέδρια. Οι ερευνητές ελπίζουν ότι η τελική έκθεση θα αναδείξει όχι μόνο την ρωμαϊκή κληρονομιά του νησιού, αλλά και θα ευαισθητοποιήσει το κοινό σχετικά με τα ευαίσθητα υποβρύχια τοπία που εξακολουθούν να κρύβουν άγνωστες ιστορίες από το εμπορικό παρελθόν της Μεσογείου.
