Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι μία πολύπλοκη κατασκευή, κατασκευασμένη από χαλκό, μέσα σε ξύλινο πλαίσιο, που ανακαλύφθηκε το 1900. Βρέθηκε σε βάθος 60 μέτρων από σφουγγαράδες σ’ ένα ναυάγιο κοντά στα Αντικύθηρα. Μία πρόσφατη μελέτη, από ερευνητές του πανεπιστημίου της Mar del Plata, της Αργεντινής, μελετά τον αρχαιότερο υπολογιστή.
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων θεωρείται ένα από τα πρώτα υπολογιστικά συστήματα. Είναι ένας ωρολογιακός μηχανισμός με δεκάδες οδοντωτούς τροχούς μεγάλης ακριβείας, που περιστρέφονται γύρω από πολλούς άξονες, όπως στα μηχανικά ρολόγια.
Η πιο αποδεκτή θεωρία σχετικά με τη λειτουργία του υποστηρίζει ότι ήταν ένας αναλογικός υπολογιστής, σχεδιασμένος να υπολογίζει τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων. Σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, κατασκευάστηκε γύρω στο 87 π.Χ. από τον Ρόδιο αστρονόμο Γέμινο.
Ο μηχανισμός μελετήθηκε αρχικά από τον αρχαιολόγο Βαλέριο Στάη, ο οποίος στις 17 Μαΐου 1902 παρατήρησε πως, ένα από τα πέτρινα τμήματά του, είχε ένα ενσωματωμένο οδοντωτό. Έτσι, θεωρείται η αρχαιότερη σωζόμενη διάταξη με γρανάζια.
Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα ωστόσο, το τριγωνικό σχήμα των γραναζιών του και κατασκευαστικά λάθη στον μηχανισμό, μπορεί να έκαναν τις ενδείξεις του ανακριβείς και τελικά να οδήγησαν ακόμη και στην αχρησία του. Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα περίπλοκο σύστημα που αποτελείται από συστήματα που λειτουργούν όπως τα μηχανικά ρολόγια.
Αμφιβολίες για την ακρίβεια του μηχανισμού
Αν και έχουν επιβιώσει μόνο θραύσματά του, προγενέστερες μελέτες αναπαριστούν την κατασκευή και τις κύριες λειτουργίας του, όπως η κατάδειξη των θέσεων του Ήλιου και της Σελήνης, των ημερών με εκλείψεις και τους ημερολογιακούς κύκλους.
Ωστόσο, η ακρίβεια του μηχανισμού εγείρει τις αμφιβολίες των ειδικών. Οι Αργεντινοί ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Esteban Guillermo Szigety και τον Δρ. Gustavo Arenas, οι οποίοι επικεντρώθηκαν σε δύο καθοριστικούς παράγοντες: στο τριγωνικό σχήμα του οδοντωτού μηχανισμού και σε κατασκευαστικά λάθη.
Σε αντίθεση με τους σύγχρονους μηχανισμούς, οι οποίοι έχουν καμπυλωτές κατατομές για να είναι εξομαλυμένη η κίνηση, εκείνες του μηχανισμού των Αντικυθήρων είχαν δόντια σε σχήμα V.
Η κατασκευή αυτή, προκαλούσε μικρές επιταχύνσεις και επιβραδύνσεις στην κίνηση με αποτέλεσμα μικρές ανακρίβειες.
Με τη χρήση υπολογιστικού εξομοιωτή, η ομάδα επιβεβαίωσε πως, υπό ιδανικές συνθήκες (χωρίς κατασκευαστικά λάθη), τα τριγωνικά δόντια δημιουργούσαν μικρές αποκλίσεις στους δείκτες του μηχανισμού. Για παράδειγμα, ο σεληνιακός δείκτης, έδειχνε την μέγιστη απόκλιση μόλις 2,5 βαθμών, αποδεκτό περιθώριο για τον χρόνο. Το πρόβλημα ωστόσο, προέκυπτε όταν τα δόντια συνδυαζόταν με τις κατασκευαστικές ατέλειες.
Η μελέτη περιέλαβε τα λάθη που κατέγραψαν επιστήμονες όπως ο Mike Edmunds, ο οποίος ανέλυσε σαρώσεις αξονικής τομογραφίας του μηχανισμού.
Τα πιθανά ελαττώματα του μηχανισμού
Ο Edmunds διέκρινε δύο είδη σφαλμάτων: τυχαία σφάλματα, μικρές αποκλίσεις στη θέση των οδοντωτών τροχών και, συστηματικά σφάλματα, ημιτονοειδείς μετατοπίσεις που προκαλούνταν από αποκεντρωμένους άξονες ή λάθος σημάνσεις κατά την κατασκευή του μηχανισμού.
Όταν προσομοίωσαν τα σφάλματα στο υπολογιστικό μοντέλο, οι ερευνητές ανακάλυψαν πως, αν και οι αποκλίσεις στους δείκτες παρέμειναν διαχειρίσιμοι (όπως εκείνοι που είχε εκτιμήσει ο Edmunds), ο μηχανισμός είχε ένα σημαντικότερο πρόβλημα: μπλοκάρισμα του μηχανισμού ή αποσυγχρονισμό.
Η ομάδα αποκάλυψε πως, με τα υπολογιζόμενα κατασκευαστικά λάθη, ο μηχανισμός ενδέχεται να είχε σταματήσει να λειτουργεί μόλις 120 μέρες μετά τη χρήση του (το ένα τρίτο του ετήσιου κύκλου).
Σε κάποιες περιπτώσεις, τα γρανάζια του κολλούσαν τελείως, σταματώντας ολόκληρο το σύστημα. Σε άλλες περιπτώσεις, καθυστερούσε, αποσυντονίζοντας κάποιους από τους δείκτες του.
Αν τα λάθη ήταν τόσο σημαντικά όσο υπολογίζει ο Edmunds, ίσως ο μηχανισμός να μην ήταν λειτουργικός, σύμφωνα με τους ερευνητές. Είτε λειτουργούσε είτε όχι, τα αρχικά σφάλματα ήταν μικρότερα ενώ μετά από 2.000 χρόνια κάτω από τη θάλασσα, περισσότερα και σοβαρότερα. Η έρευνα υποστηρίζει μια πιο παλιά θεωρία του Edmunds ότι ο μηχανισμός μπορεί να ήταν παιδαγωγικό εργαλείο και όχι σύστημα υπολογισμού των αστρονομικών κινήσεων.
Αν και οι εκτιμήσεις του δεν ήταν αλάνθαστες, αρκούσαν ώστε να διδάξουν τις αστρονομικές έννοιες.
