Μπορεί να μην το παραδεχόμαστε εύκολα, αλλά όλοι μας, λίγο ή πολύ, έχουμε μέσα μας την ανάγκη να ελέγχουμε καταστάσεις, ανθρώπους, ή ακόμα και συναισθήματα. Ο έλεγχος μας προσφέρει μια αίσθηση σιγουριάς, προβλεψιμότητας, ασφάλειας μέσα σε έναν κόσμο που συχνά φαντάζει χαοτικός και απρόβλεπτος. Πριν λίγο που επέστρεψα στο σπίτι μου και κλείδωσα την πόρτα πίσω μου, δεν το έκανα γιατί είμαι απαραίτητα φοβική∙ το έκανα γιατί θέλω να νιώθω ήσυχη. Θέλω να αποκλείσω κινδύνους και μεταβλητές που δεν μπορώ να ελέγξω.
Δεν είναι κακό να θέλεις έλεγχο. Είναι ανθρώπινο. Όμως, το ζήτημα είναι πού σταματάει η ανάγκη για ασφάλεια και πού ξεκινά η τάση καταπίεσης, για μια συμπεριφορά χειριστική. Πολύ συχνά, ο έλεγχος παρουσιάζεται μεταμφιεσμένος ως φροντίδα, ενδιαφέρον, ακόμη και αγάπη. Κάποιος μπορεί να λέει «το κάνω για το καλό σου», «είναι επειδή νοιάζομαι» ή «κανείς δε θα σε αγαπήσει περισσότερο από εμένα», αλλά στην ουσία κρύβεται ο φόβος, η ανασφάλεια, η ανάγκη να κρατήσει τον άλλον κοντά του καταπιεστικά. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τις προσωπικές μας σχέσεις. Το βλέπω καθημερινά στη δουλειά μου, μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία.
Ανήκω στους θεραπευτές που εφαρμόζουν την προσέγγιση Solution Focused Brief Therapy (SFBT) – μια μορφή θεραπείας που εμπιστεύεται πλήρως τη δύναμη και τη σοφία του ίδιου του ανθρώπου. Στη συγκεκριμένη προσέγγιση, ο θεραπευτής δεν δίνει οδηγίες, δεν καθοδηγεί, δεν επιβάλλει λύσεις ούτε κατευθύνει το άτομο τι πρέπει να κάνει. Ο πελάτης είναι ο ειδικός της ζωής του και εκείνος αποφασίζει πώς και πότε θα κινηθεί προς την αλλαγή, αν και εφόσον το επιθυμεί.
Ακούγεται απλό. Όμως δεν είναι. Στην πράξη, είναι ένα μεγάλο άλμα εμπιστοσύνης – τόσο για τον θεραπευτή όσο και για τον πελάτη. Εμπιστοσύνη ότι ο άλλος μπορεί να βρει μόνος του τη λύση, ότι μπορεί να επιλέξει τον δικό του δρόμο, ακόμα και αν αυτό σημαίνει πως δεν θα ακολουθήσει την καθοδήγηση που θα θέλαμε να του δώσουμε. Βλέπω συχνά συναδέλφους να δυσκολεύονται με αυτό. Και το καταλαβαίνω, γιατί ένας θεραπευτής (όπως και κάθε επαγγελματίας) κρίνεται συνήθως από το αποτέλεσμα – άλλαξε ο θεραπευόμενος; Βελτιώθηκε; Και αν όχι, μήπως φταίμε εμείς; Μέσα από αυτή την πίεση, γεννιέται η ανάγκη να ελέγξουμε το “σενάριο”. Κι αυτό δεν συμβαίνει απαραίτητα επί τούτου. Μπορεί να προσπαθήσουν να ελέγξουν την πορεία της συνεδρίας, να την κατευθύνουν, να «σπρώξουν» προς ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, ασυναίσθητα. Όχι από κακή πρόθεση, αλλά από φόβο. Από την ανθρώπινη ανάγκη να αποδείξουν πως είναι αποτελεσματικοί.
Και κάπου εκεί χάνεται η ουσία. Γιατί η αληθινή αλλαγή δεν έρχεται όταν καθοδηγούμε τους ανθρώπους βήμα-βήμα, αλλά όταν τους δίνουμε χώρο να επιλέξουν οι ίδιοι τον δρόμο τους – ακόμη κι αν αυτό σημαίνει να μην αξιοποιήσουν τη θεραπεία όπως θα θέλαμε εμείς. Ο πελάτης έχει δικαίωμα να μη θελήσει να αλλάξει, και ο ρόλος μας δεν είναι να τον «διορθώσουμε», αλλά να τον συνοδεύσουμε.
Αυτή η αλήθεια δεν ισχύει μόνο μέσα σε μια θεραπευτική σχέση, αλλά και σε κάθε ανθρώπινη σχέση. Οι σχέσεις δεν λειτουργούν καλύτερα όταν προσπαθούμε να ελέγξουμε ή να περιορίσουμε τον άλλον. Λειτουργούν καλύτερα όταν δημιουργούμε συνθήκες ώστε ο άλλος να θέλει να βρίσκεται μαζί μας γιατί επιλέγει να το κάνει, όχι γιατί φοβάται να φύγει ή γιατί αισθάνεται πίεση. Ίσως και να μπορώ να κρατήσω κάποιον κοντά μου μέσω του φόβου, της πίεσης, της ενοχής – αλλά δεν συγκρίνεται με τη χαρά του να ξέρω πως είναι δίπλα μου επειδή θέλει, επειδή νιώθει ασφαλής, και ελεύθερος.
Και αυτό είναι το πιο δυνατό μήνυμα που έχω πάρει από τη δουλειά μου – και από τη ζωή:
Μάθε να αφήνεις χώρο. Μάθε να αγαπάς, χωρίς να ελέγχεις. Μάθε να εμπνέεις και να στηρίζεις, χωρίς να επιβάλλεις. Γιατί η πραγματική δύναμη βρίσκεται στην επιλογή. Κι όταν οι άλλοι επιλέγουν εσένα — τότε ξέρεις πως δεν χρειάζεται να ελέγχεις τίποτα.
Ιουλία Καζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (University of Surrey, UK)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
Solution Focused Θεραπεύτρια (BRIEF & The Solution Focused Universe)
