Τέχνη του Δρόμου: Από «βανδαλισμός» σε σύμβολο της σύγχρονης αστικής κουλτούρας

Από την δίωξη στην καθιέρωση ενός σύγχρονου καλλιτεχνικού φαινομένου – «Πάντα ήταν στοίχημα αν αυτή η τέχνη θα διατηρηθεί και θα αφήσει το στίγμα της στην ιστορία», λέει στο Newsbomb o εικαστικός και street artist Yiakou

Το γκράφιτι και το street art (τέχνη του δρόμου) έχουν μεταμορφώσει τα αστικά τοπία σε ολόκληρο τον κόσμο σε «υπαίθριες γκαλερί», μετατρέποντας άψυχους τοίχους σε ζωντανούς καμβάδες.

Με καταβολές που φτάνουν ως την αρχαία Ρώμη και επανεμφάνιση στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’60, η «τέχνη του δρόμου» φέρνει στο επίκεντρο τις ιστορίες των ανθρώπων, ενσωματώνοντας ταυτότητες, πάθη και αγώνες που κάνουν κάθε γειτονιά μοναδική.

Από την πρώτη τους εμφάνιση στους δρόμους της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του 1960 έως την άνοδό τους ως σύμβολα της σύγχρονης αστικής κουλτούρας, το γκράφιτι και το λεγόμενο «street art» έχουν διανύσει μια εντυπωσιακή διαδρομή.

Πώς κατάφερε μια τέχνη που αρχικά θεωρούνταν περιθωριακή να αναγνωριστεί ως υψηλή τέχνη; Η απάντηση βρίσκεται στην ίδια την εξέλιξή της.

Οι ρίζες του γκράφιτι

Το σύγχρονο γκράφιτι έκανε την εμφάνισή του τη δεκαετία του 1960 και του ’70, κυρίως στη Νέα Υόρκη και τη Φιλαδέλφεια. Νέοι καλλιτέχνες, με σπρέι στα χέρια, άρχισαν να «υπογράφουν» το όνομά τους και να δημιουργούν πολύπλοκα σχέδια σε βαγόνια του μετρό και τοίχους κτιρίων. Αυτοί οι πρώτοι δημιουργοί, που αυτοαποκαλούνταν «writers», επιδίωκαν να αφήσουν το στίγμα τους στον δημόσιο χώρο και να υψώσουν τη φωνή τους σε έναν κόσμο που αστικοποιούνταν ραγδαία.

Η άνοδος της κουλτούρας του hip-hop τη δεκαετία του ’70 εδραίωσε ακόμη περισσότερο το γκράφιτι ως βασικό στοιχείο της αστικής ταυτότητας. Μαζί με το breakdance, το DJing και το ραπ, το γκράφιτι αποτέλεσε δημιουργική διέξοδο για περιθωριοποιημένες κοινότητες, εκφράζοντας οργή, όνειρα και πολιτιστική υπερηφάνεια.

Καλλιτέχνες όπως ο Jean-Michel Basquiat συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάδειξη του γκράφιτι ως street art.

Γκράφιτι και Street Art: Ποια είναι η διαφορά;

Αν και οι δύο όροι χρησιμοποιούνται συχνά εναλλάξ, το γκράφιτι και το street art είναι διαφορετικές μορφές αστικής έκφρασης.

Το γκράφιτι επικεντρώνεται κυρίως σε στιλιζαρισμένα γράμματα, σύμβολα ή “tags” (υπογραφές), δίνοντας έμφαση στην ταυτότητα του καλλιτέχνη ή στη συλλογικότητα στην οποία ανήκει. Συνήθως γίνεται με σπρέι ή μαρκαδόρους και δίνει προτεραιότητα στην προβολή.

Το street art, αντίθετα, περιλαμβάνει μια ευρύτερη γκάμα εκφραστικών μέσων: τοιχογραφίες, στένσιλ, αφίσες (wheatpaste), ακόμα και εγκαταστάσεις. Συχνά στοχεύει σε κοινωνικά ή πολιτικά μηνύματα και μπορεί να δημιουργείται με την άδεια των ιδιοκτητών κτιρίων.

Από τη δίωξη στην καθιέρωση

Στη δεκαετία του ’70 και ’80, το γκράφιτι θεωρούνταν βανδαλισμός, οδηγώντας τις πόλεις σε έντονες εκστρατείες απαγόρευσής του. Ωστόσο, παρά το «παράνομο» προφίλ του, άρχισε να κερδίζει την προσοχή των γκαλερί και των συλλεκτών.

Καλλιτέχνες όπως ο Basquiat και ο Keith Haring πέρασαν από τους δρόμους στον κόσμο της τέχνης, συνδυάζοντας την αισθητική του γκράφιτι με σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές. Αυτή η μετάβαση ανέδειξε τη δύναμη του γκράφιτι να αμφισβητεί τα παραδοσιακά όρια της τέχνης.

Η άνοδος του street art στην Αθήνα

Η ελληνική πρωτεύουσα μπορεί να είναι γνωστή για την Ακρόπολη, όμως αυτό που πραγματικά εντυπωσιάζει τον επισκέπτη καθώς μπαίνει στην Αθήνα είναι τα γκράφιτι.

Από εντυπωσιακές τοιχογραφίες μέχρι δρόμους γεμάτους με προσωπικές υπογραφές, δύσκολα θα βρεις σημείο που να μην έχει «μιλήσει» ένα σπρέι.

Και δεν είναι μόνο οι τοίχοι: βαν, πινακίδες, παγκάκια, κάδοι, πολυσύχναστα καφέ και εστιατόρια – ακόμα και οι αρχαίοι βράχοι που περιβάλλουν την Ακρόπολη είναι καλυμμένοι με χρώμα.

Ένας από τους street art καλλιτέχνες που μεταμόρφωσαν το γκρίζο, αστικό τοπίο με τις πολύχρωμες φαντασιακές φιγούρες του και τους ερωτικούς στίχους, γεμίζοντας την Αθήνα με έρωτα και χρώμα είναι ο Yiakou.

Yiakou: «Η street art είναι μία οικουμενική γλώσσα επικοινωνίας»

Ο εικαστικός και street artist, Yiakou μιλά στο Newsbomb για την επαφή του με την τέχνη του γκράφιτι, που έγινε έρωτας και πλέον είναι σχέση ζωής. Για τον ίδιο είναι η εξωτερίκευση συναισθημάτων και σκέψεων. Όπως θα πει χαρακτηριστικά: «η ιδέα πίσω από αυτή την τέχνη είναι η σύνδεση με το ασυνείδητο: εκεί που η ταχύτητα μπλέκεται με την καθημερινότητα και οι σκέψεις μετατρέπονται σε διάλογο».

«Εμένα αυτή η τέχνη με κέρδισε από την παιδική μου ηλικία, όταν οι πρώτες φιγούρες της Disney που ζωγράφιζα άρχισαν να μεταμορφώνονται σε γράμματα και πιο δυναμικές μορφές, γεμάτες φαντασία. Συχνά δημιουργούσα μαζί με συμμαθητές μου, με όλα όσα μας ένωναν τότε.», θυμάται ο ίδιος.

«Τα πρώτα χρόνια της δημιουργικότητάς μου στο γκράφιτι ήταν γεμάτα νύχτες: μετά το φροντιστήριο βγαίναμε και κάναμε γράμματα και λέξεις στους δρόμους. Σύντομα όμως η ζωγραφική, που ονομάστηκε street art, με ενέπνευσε ακόμα πιο βαθιά. Γυρνούσα στο κέντρο της Αθήνας, παρατηρώντας τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της εποχής –τότε ήδη γνωστούς– να δημιουργούν με ελάχιστα χρώματα, αλλά με απίστευτο αποτέλεσμα», εξομολογείται στο Newsbomb ο γνωστός street artist.

«Από νωρίς ήξερα τι θέλω να κάνω. Ο δρόμος είναι ποίηση, αρκεί να αφεθούμε στην ελευθερία της ψυχής και να καταλάβουμε πως οι δημιουργίες μας έχουν δύναμη. Στα 19 μου δημιούργησα την καλλιτεχνική ταυτότητα που έχω σήμερα: έβαλα τα χρώματα του έρωτα και των ονείρων –μοβ, ροζ και μπλε– και άρχισα να μαθαίνω τα υλικά μιας νέας γλώσσας. Κατάλαβα γρήγορα πως οι σκέψεις αποκτούν δύναμη όταν τις εξωτερικεύεις· μπορεί να έλειπα από τις επιφάνειές μου, αλλά αυτές μιλούσαν για εμένα, δημιουργώντας διάλογο με κάθε περαστικό».

«Αν κάποιος μου μιλήσει για τις “μουτζούρες” της πόλης, που συχνά κατατάσσονται κι αυτές στο γκράφιτι, θα πω πως ναι· κι αυτές είναι γκράφιτι. Άρα τέχνη, άρα διάλογος, άρα σύνδεση· που σημαίνει επικοινωνία και τελικά κάποια μορφή αντίδρασης. Οι δρόμοι γράφουν την αλήθεια, όσο άσχημη κι αν είναι, όσο κι αν προσπαθούμε να την κολακεύσουμε μέσα από τον καθωσπρεπισμό μας», προσθέτει.

«Η οπτική για αυτή τη μορφή τέχνης εξαρτάται από το αντιληπτικό πεδίο του καθενός. Για κάποιους είναι επανάσταση, για άλλους φασαρία, για άλλους μια ρομαντική συνθήκη μιας ελεύθερης ζωής. Πάντα ήταν στοίχημα αν αυτή η τέχνη θα διατηρηθεί και θα αφήσει το στίγμα της στην ιστορία. Σχεδόν 30 χρόνια μετά, είναι ξεκάθαρο πως το street art όχι μόνο επιβίωσε αλλά εξελίχθηκε σε μια παγκόσμια καλλιτεχνική τάση που ενώνει εκατομμύρια ανθρώπους. Έγινε μεγάλο εμπόριο τέχνης, κομμάτι της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά το πιο σημαντικό: μια οικουμενική γλώσσα επικοινωνίας, ανεξάρτητα από χώρα, φυλή, πεποίθηση ή αντίληψη. Είναι μεγάλη μου τιμή που εκπροσωπώ αυτόν τον χώρο, που συνδέομαι μαζί του και που έχω το βήμα να μιλήσω για όλα όσα με κάνουν χαρούμενο που ζω και δημιουργώ μέσα σε αυτόν».

«Να μην ξεχνάμε πως ο έρωτας της ζωής μας δεν είναι πάντα ένας άνθρωπος, αλλά ο τρόπος που βιώνουμε όσα κάνουμε στην καθημερινότητά μας», καταλήγει ο Yiakou.