Του Δρ Αντωνίου Μιχαηλάκη, Ερευνητή -Εντομολόγου, Προϊσταμένου Εργ. Εντόμων & Παρασίτων Υγειονομικής Σημασίας, Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, Αν. Μέλους του ΔΣ ΕΟΔΥ.
Η κυκλοφορία των κουνουπιών ήταν κάποτε ταυτισμένη με το καλοκαίρι. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, αυτοί οι μικροσκοπικοί αλλά ανθεκτικοί οργανισμοί εμφανίζονται σε απροσδόκητες εποχές -ακόμα και κατά την περίοδο του χειμώνα, όταν στολίζουμε τα χριστουγεννιάτικα δέντρα ή όταν γιορτάζουμε τις Απόκριες.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Αυτή η αλλαγή στη συμπεριφορά τους σχετίζεται άμεσα με την αλλαγή στο κλίμα, ένα φαινόμενο που γίνεται ολοένα και πιο εμφανές τις τελευταίες δεκαετίες. Αλλά πώς ακριβώς επηρεάζει η κλιματική αλλαγή έναν τόσο μικρό οργανισμό; Ποιες είναι οι τρέχουσες αλλαγές που ανησυχούν τους επιστήμονες και ποιες οι πιθανές μελλοντικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία;
Τα κουνούπια είναι εξαιρετικοί οργανισμοί -τέλειες μηχανές επιβίωσης. Είναι ικανοί πιλότοι (πετάνε και κρύβονται με ευκολία), άριστοι χημικοί (μας εντοπίζουν από τις οσμές που εκπέμπουμε) και αποτελεσματικοί μικροβιολόγοι (αποσπούν αίμα χωρίς να το αντιληφθούμε). Αυτές οι «δεξιότητες» εξηγούν, γιατί υπήρχαν πριν από τον άνθρωπο, επιβίωσαν στην εποχή των δεινοσαύρων και θα συνεχίσουν να ευδοκιμούν. Όπως όλα τα έντομα, έτσι και τα κουνούπια μπορούν να προσαρμοστούν σε οποιοδήποτε περιβάλλον και κλιματική αλλαγή. Διαθέτουν τις απαραίτητες ικανότητες για να ανταπεξέλθουν επιτυχώς στις κλιματικές συνθήκες, που καταγράφονται τα τελευταία χρόνια, προσαρμόζοντας ανάλογα την βιοοικολογία τους.
Ο κύριος παράγοντας που επηρεάζει τα κουνούπια είναι η θερμοκρασία. Επηρεάζονται άμεσα από τις μεταβολές της θερμοκρασίας, κυρίως σε ό,τι αφορά στην ανάπτυξή τους, στον ρυθμό αναπαραγωγής και στην επιβίωσή τους. Οποιαδήποτε αλλαγή στην εναλλαγή των εποχών τα επηρεάζει σημαντικά. Για παράδειγμα, μια παρατεταμένη θερμή περίοδος εκτός των αναμενόμενων συνθηκών (πχ χειμώνα) έχει άμεση επίπτωση στην βιοοικολογία τους. Αυτό έχει γίνει ιδιαίτερα εμφανές τα τελευταία χρόνια λόγω των ήπιων χειμερινών συνθηκών σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Οι επιστήμονες ανησυχούν όχι μόνο για την αυξημένη δραστηριότητα των κουνουπιών, αλλά και για τους επιταχυνόμενους αναπαραγωγικούς κύκλους των ιών (π.χ. δάγκειος πυρετός) και των παρασίτων (π.χ. ελονοσία) που μεταφέρουν. Οι θερμότερες συνθήκες επιτρέπουν σ’ αυτά τα παθογόνα να αναπαράγονται ταχύτερα μέσα στα κουνούπια, αυξάνοντας τον κίνδυνο μετάδοσης για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα του έτους.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Ένας άλλος σημαντικός κλιματικός παράγοντας είναι οι βροχοπτώσεις. Τα κουνούπια χρειάζονται νερό για να ολοκληρώσουν τον βιολογικό τους κύκλο και ως εκ τούτου οι βροχοπτώσεις δημιουργούν τις απαραίτητες εστίες αναπαραγωγής (στάσιμα νερά). Σε αστικά περιβάλλοντα, οι βροχοπτώσεις συχνά οδηγούν στη δημιουργία ιδανικών ενδιαιτημάτων για τα κουνούπια, όπως πλαστικά σκουπίδια, εγκαταλελειμμένα δοχεία νερού, μεταχειρισμένα ελαστικά και άλλα απορρίμματα που μπορούν να συγκρατήσουν βρόχινο νερό. Το πρόβλημα εντείνεται, όταν οι βροχοπτώσεις συνδυάζονται με ευνοϊκές θερμοκρασίες, δημιουργώντας ένα «ιδανικό κοκτέιλ συνθηκών» για την αναπαραγωγή των κουνουπιών σε μεγάλους πληθυσμούς.
Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων, όπως η αύξηση της θερμοκρασίας, οι αλλαγές στα μοτίβα των βροχοπτώσεων και οι ανθρώπινες δραστηριότητες, έχουν επιτρέψει στα κουνούπια να προσαρμοστούν και να ευδοκιμούν ακόμα και κατά τους χειμερινούς μήνες. Αυτή η μεταβολή θέτει σημαντικές προκλήσεις για τη δημόσια υγεία, καθώς επεκτείνει την περίοδο, κατά την οποία μπορούν να μεταδώσουν ασθένειες που μεταφέρονται απ’ αυτά. Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις, η διεθνής συνεργασία είναι πιο απαραίτητη από ποτέ και πρέπει να αναπτυχθούν στρατηγικές προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή για να μετριαστούν οι επιπτώσεις της.
Σε εθνικό επίπεδο, η κλιματική αλλαγή έχει επηρεάσει άμεσα τους πληθυσμούς των κουνουπιών, σε ό,τι αφορά στην ανάπτυξη, στην επιβίωση και στη γεωγραφική τους κατανομή. Για τη μείωση των επιπτώσεών τους και την προστασία της δημόσιας υγείας, οι αρμόδιες υπηρεσίες των Δήμων και των Περιφερειών πρέπει να εφαρμόσουν άμεσα ολοκληρωμένα σχέδια διαχείρισης, προσαρμοσμένα στις ειδικές ανάγκες κάθε περιοχής. Αυτά τα σχέδια θα πρέπει να περιλαμβάνουν, εκτός των παραδοσιακών ψεκασμών το καλοκαίρι, προγράμματα ενημέρωσης του κοινού (π.χ. δημοτικές πρωτοβουλίες για την εξάλειψη στάσιμων νερών σε ιδιωτικούς χώρους) και προγράμματα καταπολέμησης των κουνουπιών, που θα υλοποιούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
