Ένα χωριό της Εποχής του Χαλκού βρίσκεται κυριολεκτικά μέσα σε μία λίμνη που χάθηκε στον χρόνο. Οι αρχαιολόγοι σήμερα, φέρνουν στο φως την ιστορία της περιοχής.
Μια ομάδα ειδικών καταδύθηκε κάτω από τη λίμνη Mezzanoστην Ιταλία — μια μικρή, ηφαιστειογενή λίμνη στη βόρεια Λάτσιο – όπου όχι μόνο χαρτογράφησαν 600 υποθαλάσσιους πασσάλους που κάποτε στήριζαν έναν οικισμό πάνω σε πασσάλους, αλλά ανέσυραν επίσης πάνω από 25 αντικείμενα από έναν χώρο που χρονολογείται μεταξύ του τέλους της Πρώιμης και της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, δηλαδή περίπου την περίοδο απ’ το 1700 έως το 1150 π.Χ.
Την εξερεύνηση συντόνισε η Υπηρεσία Ενάλιας Αρχαιολογίας της Εφορείας , σε συνεργασία με μια διεπιστημονική ομάδα που αποτελείτο από αρχαιολόγους, ενάλιους συντηρητές και εξειδικευμένους τεχνικούς με την αναγκαία υποστήριξη της μονάδας Υποβρύχιων Carabinieri της Ρώμης.
Το έργο έχει ως τελική αποστολή την καταγραφή, διατήρηση και προστασία ενός απ’ τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της κεντρικής Ιταλίας.
Η εφαρμοζόμενη μεθοδολογία συνδύασε την πιο σύγχρονη τεχνολογία με σχολαστική χειρωνακτική ανασκαφή σε ένα δύσκολο και εχθρικό περιβάλλον, που χαρακτηρίζεται από χαμηλή ορατότητα και χαμηλές θερμοκρασίες. Η απομάκρυνση των ιζημάτων απαιτούσε τη συνεχή χρήση αναρροφητικών σωλήνων, προκειμένου να αφαιρεθεί ο άργιλος που κάλυπτε τον χώρο.
Το πιο άμεσο αποτέλεσμα αυτής της ερευνητικής εκστρατείας ήταν η χαρτογράφηση περισσότερων από 600 ξύλινων πασσάλων που αναδύονται από τον αργιλώδη πυθμένα — ένα αρχείο που καλύπτει περίπου το ένα τρίτο της γνωστής συνολικής έκτασης του οικισμού. Η μελέτη αυτού του “δάσους” πασσάλων, που οριοθετεί τη δομή του αρχαίου χωριού, θεωρείται θεμελιώδης όχι μόνο για την κατανόηση της αρχιτεκτονικής διάταξης της κατοικημένης περιοχής, αλλά και για την ανασύσταση της καθημερινής ζωής μιας κοινότητας της Εποχής του Χαλκού.
Η ανάλυση της κατανομής και του βάθους των πασσάλων, που κυμαίνεται μεταξύ 10 και 2,5 μέτρων, προσφέρει αδιάσειστες αποδείξεις για τις διακυμάνσεις της στάθμης των νερών της λίμνης στη διάρκεια των σχεδόν εξακοσίων χρόνων κατοίκησης του χώρου.
Μετά από μια μορφοβαθυμετρική αποτύπωση ολόκληρης της λεκάνης της λίμνης, πραγματοποιήθηκε σειρά στοχευμένων στρωματογραφικών τομών, οι οποίες για πρώτη φορά έριξαν φως στις διαδικασίες δημιουργίας του αρχαιολογικού στρώματος. Αυτή η κατανόηση είναι καθοριστική, καθώς προσφέρει το σωστό πλαίσιο και ερμηνεία για τα ευρήματα σε μια θέση της οποίας η έκταση και η φύση παραμένουν ακόμη εν μέρει αδιευκρίνιστες.
Οι αρχαιολόγοι επισημαίνουν πως, η απουσία πασσάλων που να προεξέχουν απ’ την επιφάνεια, δεν υποδηλώνει έλλειψη αρχαιολογικών καταλοίπων. Αντιθέτως, αυτά μπορεί να διατηρούνται κάτω από παχιά στρώματα συμπιεσμένου αργίλου που έχουν εναποτεθεί σε πιο πρόσφατες εποχές πάνω σε πυθμένα λίμνης που αρχικά ήταν ανώμαλος, με κοιλότητες και πλαγιές που τώρα είναι κρυμμένες.
Οι αρχαιολογικές υποθέσεις
Η παρατήρηση του βάθους των πασσάλων υποδηλώνει ότι το τμήμα του οικισμού που τώρα είναι βυθισμένο ακολούθησε δυναμικά τις μεταβολές της στάθμης της λίμνης. Μια υπόθεση που κερδίζει έδαφος αφορά τη διάταξη των υλικών σε οριζόντια — ή πιο σωστά, συγκεντρική – στρωματογραφία: αν και όλα τα αρχαιολογικά υλικά πρέπει να θεωρούνται σε δευτερογενή θέση, έχοντας πέσει ή κυλίσει από μια πιθανή ξύλινη πλατφόρμα που περιστασιακά υπέστη πυρκαγιές, τα παλαιότερα αντικείμενα φαίνεται να βρίσκονται σε βαθύτερες ζώνες, ενώ τα πιο πρόσφατα συγκεντρώνονται σε πιο ρηχές περιοχές.
Μέχρι στιγμής, δεν έχουν εντοπιστεί σαφώς καθορισμένες περιοχές κατοίκησης σε διαφορετικούς τομείς της λίμνης. Κάτω από την ιλύ και τον πηλό, τα υλικά και οι πάσσαλοι φαίνεται να καταλαμβάνουν συνεχόμενα τουλάχιστον το ένα τέταρτο της επιφάνειας της λίμνης.
Το πιο εξαιρετικό εύρημα της εκστρατείας αποτελείται από μια ομάδα πάνω από είκοσι πέντε χάλκινων αντικειμένων μεγάλης ιστορικής σημασίας, ανακτημένων σε άριστη κατάσταση διατήρησης. Το φαινόμενο αυτό εξηγείται από τη θέση τους σε επαφή με την επιφάνεια του αργιλώδους στρώματος — ένα αναερόβιο περιβάλλον που εμπόδισε αποτελεσματικά τις διαδικασίες οξείδωσης.
Τα αντικείμενα ανακαλύφθηκαν συγκεντρωμένα σε περιοχές που χαρακτηρίζονται απ’ την παρουσία ηφαιστειακών πετρών, ίσως αρχαίων κατολισθήσεων, όπου επίσης έχουν ταυτοποιηθεί πολλοί πάσσαλοι, καλυμμένοι απ’ τις ίδιες πέτρες σχεδόν στο ίδιο μήκος της σημερινής ακτογραμμής της λίμνης.
Ανάμεσα στα μεταλλικά ευρήματα – τα οποία ανάγονται κυρίως στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, μια περίοδο κατά την οποία η παραγωγή χάλκινων αντικειμένων έφτασε στο μέγιστο της τεχνικής δεξιοτεχνίας – είναι πτερυγωτοί πέλεκεις, αιχμές δοράτων, πόρπες, δαχτυλίδια, μια καρφίτσα και ένα δρεπάνι, όλα τους σ’ εξαιρετική κατάσταση διατήρησης, ορισμένα μάλιστα, με τη λάμψη της αρχικής τους δημιουργίας.
Αξιοσημείωτη είναι η ανακάλυψη ενός διάτρητου χάλκινου χαλιναριού με διακόσμηση που απεικονίζει κάποιο ηλιακό σύμβολο. Επίσης, ξεχωριστή είναι η ανακάλυψη θραυσμάτων από χάλκινες ράβδους οι οποίες παραπέμπουν σε διεργασίες τήξης και αποτελούν απτά στοιχεία της πιθανής ύπαρξης μεταλλουργικών εργαστηρίων στο παραλίμνιο χωριό.
Σε περιοχές όπου υπάρχουν μέταλλα σε δευτερεύουσα θέση, πάνω από το κυρίαρχο αρχαιολογικό στρώμα, αποδείχθηκε σπουδαία για τη συστηματική ανακάλυψη η χρήση ανιχνευτή μετάλλων σε συνδυασμό με την ειδική μονάδα βατραχανθρώπων.
Η στρατηγική αποβλέπει στην προστασία από ενδεχόμενες λεηλασίες στα πιο προσπελάσιμα σημεία της λίμνης. Χάρη στην άμεση παρέμβαση των συντηρητών, προστατεύτηκαν και διαφυλάχθηκαν όλα τα χάλκινα τεχνουργήματα που ανακαλύφθηκαν στο πεδίο για να διατηρηθεί – όσο είναι δυνατόν – η αυθεντική παρουσία τους.
Ορισμένα από τα αντικείμενα έχουν φθαρεί απ’ τη φωτιά και ίσως εγκαταλείφθηκαν ανάμεσα στα ερείπια των καμένων, ξύλινων δομών που κάποτε τα στήριζαν.
Το μέλλον των ερευνών
Ο στόχος των επερχόμενων ερευνητικών εκστρατειών θα επικεντρωθεί στη συνέχιση της αποτύπωσης των πασσάλων στον πυθμένα της λίμνης και, όπου είναι δυνατόν, στη συσχέτιση των ανακτηθέντων κεραμικών και μεταλλικών υλικών με τους διαφορετικούς “κύκλους” ή συγκεντρικούς δακτυλίους που ορίζονται από τα βάθη τους.
Η συνεχιζόμενη στρωματογραφική ανασκαφή θα διασφαλίσει με τη σειρά της μια σφαιρική κατανόηση της διαμόρφωσης των στρωμάτων, τα οποία σίγουρα δεν έχουν αποσαθρωθεί πλήρως, καθώς σε πολλές περιπτώσεις παραμένουν εξαιρετικά προστατευμένα και σφραγισμένα κάτω από ένα πυκνό στρώμα αργίλου.
Δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι πολλά από τα υλικά που βρίσκονται στα επιφανειακά στρώματα πάνω από τον άργιλο βρίσκονται σε δευτερεύουσα θέση, έχοντας μεταφερθεί από τις όχθες — όπου έχουν προηγουμένως εντοπιστεί ίχνη κατοίκησης — από τη διαβρωτική δράση του ποταμού Olpeta -όπου εκβάλλει η λίμνη Mezzano- ο οποίος συνεχίζει ακόμη και σήμερα να διαβρώνει αρχαίες στρωματογραφίες.
